लंडनमधील प्रसिद्ध व्हिक्टोरिया अल्बर्ट संग्रहालयात असलेल्या ‘वाघनखां’च्या मालकीबद्दल नवीन वाद निर्माण झाला आहे. महाराष्ट्र शासनाने या वाघनखांना छत्रपती शिवाजी महाराजांची संपत्ती म्हणून दावा केला असून त्यांना भारतात आणण्याचा निर्णय घेतला आहे. मात्र, प्रख्यात इतिहासकार इंद्रजीत सावंत यांनी या दाव्याला आव्हान दिले आहे.
एका पत्रकार परिषदेत बोलताना श्री. सावंत यांनी सांगितले की, “व्हिक्टोरिया अल्बर्ट संग्रहालयाने स्पष्टपणे नमूद केले आहे की ही वाघनखे छत्रपती शिवाजी महाराजांची नाहीत. संग्रहालयाने राज्य सरकारच्या सांस्कृतिक कार्यमंत्री आणि अधिकाऱ्यांना देखील हे स्पष्ट केले आहे.”
त्यांनी पुढे सांगितले, “संग्रहालयाने असेही सूचित केले आहे की जर ही वाघनखे भारतात आणली गेली, तर त्यांच्या प्रदर्शनासोबत एक स्पष्टीकरण पत्र ठेवले पाहिजे जे नमूद करेल की ही वाघनखे शिवाजी महाराजांची नाहीत आणि त्यांच्या प्रमाणिकतेबद्दल निश्चितपणे सांगता येत नाही.”
श्री. सावंत यांनी राज्य सरकारवर गंभीर आरोप केले, “असे असूनही, राज्यातील मंत्री आणि अधिकारी जाणीवपूर्वक खोटे बोलत आहेत आणि जे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे नाही त्यासाठी कोट्यवधी रुपये खर्च करण्याची तयारी दर्शवत आहेत.”
प्रतापसिंह महाराजांनी ग्रँट डफला वाघनखे भेट दिल्याच्या दाव्याबद्दल बोलताना श्री. सावंत म्हणाले, “प्रतापसिंह महाराजांसारखा कट्टर शिवभक्त अशी अमूल्य वस्तू कधीही देणार नाही. शिवाय, ग्रँट डफ भारतातून गेल्यानंतरही प्रतापसिंह महाराजांनी अनेकांना ही वाघनखे दाखवली होती. अशा परिस्थितीत ते ती कशी देतील?”
या प्रकरणाने महाराष्ट्रातील ऐतिहासिक वस्तूंच्या संरक्षण आणि पुनर्प्राप्तीबाबत नवीन चर्चा सुरू केली आहे. राज्य सरकारकडून अधिकृत प्रतिक्रिया येणे बाकी आहे.
व्हिक्टोरिया अल्बर्ट संग्रहालयाकडून ‘वाघनखां’बाबत स्पष्टीकरण: ऐतिहासिक वस्तूंच्या प्रमाणिकतेबद्दल नवीन प्रश्न
लंडनमधील प्रतिष्ठित व्हिक्टोरिया अल्बर्ट संग्रहालयाने छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या कथित ‘वाघनखां’बाबत महत्त्वपूर्ण खुलासा केला आहे. प्रख्यात इतिहासकार इंद्रजीत सावंत यांनी उपस्थित केलेल्या प्रश्नांना उत्तर देताना, संग्रहालयाने या ऐतिहासिक वस्तूंच्या मूळ मालकीबद्दल असलेल्या संभ्रमाची कबुली दिली आहे.
संग्रहालयाने पाठवलेल्या पत्रात म्हटले आहे की, “आम्ही मान्य करतो की सदर वाघनखांबाबत संभ्रम आहे. व्हिक्टोरिया अल्बर्ट संग्रहालयात ठेवलेली वाघनखे छत्रपती शिवाजी महाराजांची आहेत किंवा त्यांनी याच वाघनखांनी अफझल खानाचा वध केला का, याबाबत निश्चितपणे सांगता येत नाही.”
संग्रहालयाने या बाबतीत पारदर्शकता दाखवत महाराष्ट्र सरकारला याची कल्पना दिल्याचेही स्पष्ट केले आहे. “आम्ही महाराष्ट्र सरकारला सूचित केले आहे की जर ही वाघनखे भारतात प्रदर्शित केली जातील, तर त्यांच्या मूळ मालकीबद्दल असलेल्या अनिश्चिततेची माहिती देखील प्रदर्शनाच्या ठिकाणी ठेवावी,” असे पत्रात नमूद केले आहे.पत्रात ग्रँट डफ कुटुंबाच्या वंशावळीचा तपशील देखील देण्यात आला आहे. संग्रहालयाने स्पष्ट केले की ज्या अॅड्रियन ग्रँट डफ यांनी संग्रहालयाला वाघनखे भेट दिली, त्यांचा मृत्यू २०१९ मध्ये झाला आणि ही वाघनखे २८ ऑक्टोबर १९७१ रोजी संग्रहालयात दाखल झाली.
इंद्रजीत सावंत यांनी या पत्राचे स्वागत करत म्हटले, “हे पत्र ऐतिहासिक वस्तूंच्या प्रामाणिकतेबद्दल गंभीर प्रश्न उपस्थित करते. महाराष्ट्र सरकारने या प्रकरणी अधिक सखोल चौकशी करावी आणि जनतेला सत्य परिस्थितीची माहिती द्यावी.”
या प्रकरणामुळे ऐतिहासिक वस्तूंच्या संरक्षण आणि प्रमाणिकतेबाबत नव्याने चर्चा सुरू झाली असून, राज्य सरकारकडून अधिकृत प्रतिक्रिया येणे अद्याप बाकी आहे.
